Projekt
Instytut Pileckiego jest instytucją naukową, która zajmuje się m.in. dokumentowaniem i badaniem historii XX wieku. W ramach swojej działalności prowadzi rozmaite projekty dotyczące II wojny światowej. Jednym z zagadnień będących przedmiotem zainteresowań Instytutu jest akcja paszportowa prowadzona w czasie wojny w Bernie przez tzw. grupę Ładosia.
Celem tego projektu, realizowanego we współpracy z byłym ambasadorem RP w Szwajcarii, a obecnie ambasadorem RP w Turcji dr. Jakubem Kumochem oraz radcą Ambasady RP w Bernie Jędrzejem Uszyńskim, było odtworzenie listy osób, które w latach 1940–1943 mogły wejść w posiadanie jednego z wystawionych w Szwajcarii fałszywych dokumentów Paragwaju, Hondurasu, Haiti lub Peru. Zespół Instytutu dąży również do określenia przybliżonej liczby osób, którym w ten sposób ratowano życie, oraz ustalenia skuteczności całej akcji paszportowej, a także roli, jaką odegrało w niej Poselstwo RP w Bernie i poszczególni członkowie grupy Ładosia. Podejmowane są również próby ustalenia dalszych losów każdej z osób, na której nazwisko wystawiono dokument.
Czytaj więcejW ramach projektu przeprowadzono kwerendy w polskich, amerykańskich, argentyńskich, szwajcarskich, brytyjskich i izraelskich archiwach z zamiarem odnalezienia możliwie największej liczby paszportów lub poświadczeń obywatelstwa Paragwaju, Haiti, Hondurasu oraz Peru. W toku prac przejrzano spuścizny osób prywatnych współpracujących z Poselstwem RP w Bernie. Znaleziono w nich odręczne notatki oraz korespondencję potwierdzające wytwarzanie fałszywych dowodów tożsamości. Cennym znaleziskiem są też wykazy osób – sporządzone przez administrację niemiecką w latach 1943–1945 – z poszczególnych obozów internowania, do których trafiały osoby z obywatelstwem latynoamerykańskim.
Wymienione materiały archiwalne stały się podstawą do opracowania listy osób, którym podczas II wojny światowej w Szwajcarii wystawiono paszporty krajów Ameryki Łacińskiej i Środkowej. Lista ta jest nie tylko źródłem wiedzy naukowej, lecz także stanowi dowód walki o przetrwanie i świadczy o losach tysięcy Żydów europejskich. Jej utworzenie nie byłoby możliwe, gdyby nie współpraca z Instytutem Pamięci Narodowej – Komisją Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau oraz Żydowskim Instytutem Historycznym.
Wyniki badań zostały przedstawione w monografii Lista Ładosia. Spis osób, na których nazwiska w okresie II wojny światowej zostały wystawione paszporty latynoamerykańskie przez Poselstwo RP i organizacje żydowskie w Szwajcarii, wydanej przez Instytut Pileckiego w grudniu 2019 roku. W publikacji zamieszczono wykaz osób, które weszły w posiadanie nielegalnie wystawionych paszportów, oraz opisano historię żmudnych prac towarzyszących jego odtworzeniu.
Opublikowanie Listy Ładosia pomogło nawiązać kontakt z rodzinami posiadającymi fałszywe paszporty krajów latynoamerykańskich oraz dotrzeć do kolejnych źródeł, co umożliwiło zaktualizowanie danych w angielskim wydaniu książki, które ukazało się w lutym 2020 roku pod patronatem Światowego Kongresu Żydów (World Jewish Congress) – The Ładoś List: An index of people to whom the Polish Legation and Jewish organizations in Switzerland issued Latin American passports during the Second World War (tłum. J. Niedzielko, I. Stephenson).
Działalność grupy Ładosia wzbudza duże zainteresowanie. Cieszymy się, że od 2018 roku możemy popularyzować wiedzę o akcji ratowania ludności żydowskiej z terenów niemalże całej Europy, organizowanej przez polskich dyplomatów. Przygotowaną przez Instytut Pileckiego wystawę „Paszporty” można było dotychczas zobaczyć w Szwajcarii, Izraelu, Czechach i Słowenii. Towarzyszące jej spotkania z przedstawicielami rodzin ocalonych dzięki paszportom były okazją do zrozumienia ich osobistego doświadczenia. Promocja książki The Ładoś List była okazją przedstawienia akcji polskich dyplomatów i działaczy szwajcarskich w Londynie, Nowym Jorku, Connecticut i Berlinie, a także do wymiany wiedzy i informacji z dziennikarzami, badaczami oraz potomkami posiadaczy paszportów. Organizujemy debaty, konferencje, seminaria i spotkania poświęcone akcji prowadzonej przez grupę Ładosia. Zachęcamy do zapoznania się z relacjami z wydarzeń, wywiadami oraz wystąpieniami.
Partnerem strony internetowej poświęconej akcji paszportowej jest Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau, które od sierpnia 2018 roku jest właścicielem kolekcji Chaima Eissa. Dokumenty z tej kolekcji stanowią jedno z podstawowych źródeł wiedzy o akcji paszportowej.
Debaty/seminaria/spotkania

12 grudnia 2019
Warszawa
Instytut Pileckiego

15 grudnia 2019
Jerozolima
Centrum Dziedzictwa im. Manachema Begina

24 lutego 2020
Londyn
The Wiener Holocaust Library

27 lutego 2020
Nowy Jork
Hebrew Union College – Jewish Institute of Religion

28 lutego 2020
Connecticut
Mandell JCC Innovation Center

8 marca 2020
Berlin
Instytut Pileckiego Oddział w Berlinie

10 marca 2020
Berno
Ambasada RP w Szwajcarii

16 grudnia 2020
online

30 maja 2021
Kopenhaga
Cinemateket

Jest historia!
Podcast online
Konferencje naukowe

19 października - 21 października 2021 r.
Międzynarodowa konferencja naukowa

22 marca 2021
online
Wystawy

21 września 2018
Berno
Ambasada RP w Szwajcarii

12 lutego 2019
Warszawa, Belweder

18 maja 2019
Markowa, Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II wojny światowej im. Rodziny Ulmów

15 grudnia 2019
Jerozolima, Centrum Dziedzictwa im. Manachema Begina

10 marca 2020
Berno, Ambasadzie RP w Szwajcarii

1 września 2020
Pilzno, Studijní a vědecká knihovna Plzeňského kraje

22 września 2020
Praga, Synagoga Maisela

29 września 2020
Praga, Miejsce Pamięci Bubny

21 kwietnia - 10 czerwca 2021
Brno, Knihovna Jiřího Mahena

Murska Sobota
Regionalne Muzeum w Murskiej Sobocie
Słowenia

10 czerwca - 31 sierpnia 2021
Terezín, Památník Terezín
24 sierpnia - 24 września 2021
Ryga, Rīgas Geto un Latvijas Holokausta muzejs

30 września 2021
Kowno, Chiune Sugihara Memorial Museum

30 września 2021 roku
Třinec, Kino Kosmos

19 października - 21 października 2021 roku
Warszawa, Międzynarodowa konferencja naukowa „Decyzja: ratować ludzi. Dyplomaci i akcje pomocowe podczas Holokaustu”

10 października – 31 grudnia 2021
Los Angeles, Holocaust Museum LA